Ισπανικός εμφύλιος: κριτική, “κριτικές” και συμπεράσματα.. (τρίτο)

Φτάνοντας στη 18η Ιούλη του ’36 , οι πραξικοπηματίες φαίνονται να «αιφνιδιάζουν» σε πρώτη φάση την Δημοκρατική κυβέρνηση.Τα εισαγωγικά χρησιμοποιούνται  γιατί, όπως ήδη σημειώθηκε, οι μεγάλες δόσεις αφέλειας που επέδειξαν οι ισχυρότερες δυνάμεις του ΛΜ  απέναντι στον φασιστικό κίνδυνο δεν καταπίνονται εύκολα. Η δημοκρατική κυβέρνηση «αιφνιδιάστηκε» λοιπον ( με αποτέλεσμα σε κάποιες πόλεις οι φρουρές του τακτικού στρατού  εύκολα αρχικά να αναλάβουν τον έλεγχο) αλλά ο λαός στους δρόμους αντιστάθηκε. Άοπλος αλλού, πρόχειρα οπλισμένος κάπου αλλού, στη Βαρκελώνη και τη Μαδρίτη από την άλλη κατάφεραν ν’ανοίξουν τις αποθήκες οπλισμού και με καλύτερους όρους παλεύοντας να συντρίψουν τελικά τους στασιαστές.

διεθνείς ταξιαρχίες

Αλλού οι στασιαστές έχουν καλύτερη τύχη: η Σεβίλλη, κέντρο του ισπανικού αναρχισμού και μεγαλούπολη, κοντά στο Μαρόκο και τις  στρατιωτικές βάσεις εξόρμησεις του φασισμού παραδίνεται παρά την απελπισμένη και ηρωική άμυνα των κατοίκων της – οι οποίοι για όλο το καλοκαίρι του ’36 θα μάθουν να ζουν με τον τρόμο των καθημερινών εκτελέσεων αμάχων, με την μαζική τρομοκρατία της «πρωινής περιπόλου» ( ήταν ομάδες ενόπλων που γύρναγαν στα χωριά ξημερώματα, όταν οι αγρότες πηγαίναν στα χωράφια τους κι εκτελέσουν επί τόπου όσους φόραγαν κόκκινα μαντήλια, όσους χαιρετούσαν με τη γροθιά – όσους έκριναν επικίνδυνους για το νέο καθεστώς). Στη Σεβίλλη εκείνες τις πρώτες μέρες δολοφονήθηκε κι ο Λόρκα.

Αλλά το πραξικόπημα είχε αποτύχει. Οι στασιαστές είχαν καταφέρει να «καταλάβουν» κάποιες περιοχές, αλλά σαν στρατός κατοχής κι όχι σαν νόμιμη κυβέρνηση. Η δε τελευταία , εξακολουθούσε να είναι αυτή που είχε προκύψει στις εκλογές του Φλεβάρη και εξακολουθούσε να υπάρχει στηριζόμενη -εκείνες τις πρώτες μέρες -στα υπολείμματα του ταχτικού στρατού και, κυρίως, στις μάζες των προλεταρίων -αγρότες, εργάτες – που έμπαιναν ορμητικά στην υπόθεση της επαναστατικής πάλης με τ’όπλο στο χέρι. Η λαϊκή αντίσταση στο πραξικόπημα σηματοδότησε μια επαναστατική κατάσταση.

Είναι επίσης κομβικό θέμα, για την αποτίμηση των γεγονότων ποια στιγμή ήταν η «επαναστατική κατάσταση».

 Ο Κλαουντίν, περιγράφοντας το κλίμα στην Ισπανία το Φλεβάρη -Ιούλη ’36 είναι  κάθετος:» (οι μάζες) έχοντας, από δω και πέρα, εμπιστοσύνη μόνο στις δικές τους δυνάμεις , κατέλαβαν τους δρόμους, και χωρίς να περιμένουν τις αποφάσεις της κυβέρνησης άρχιζαν να εφαρμόζουν το πρόγραμμα του Λαϊκού Μετώπου από τα κάτω χρησιμοποιώντας επαναστατικές μεθόδους..Απελευθέρωσαν τους πολιτικούς κρατούμενους (…) και άρισαν το Μάρτη του 1936 να καταλαμβάνουν τη γη. Στα μέσα του ίδιου μήνα, άρχισε ένα κύμα απεργιών που προκλήθηκε από την πείνα, την ανεργία και τις φασιστικές προκλήσεις .Το απεργιακό κίνημα, από μήνα σε μήνα, μεγάλωνε.(..) Υπήρξαν μέρες που οι απεργοί έφταναν τις 400,000 ή 450,000. Και το 95% των απεργιών που έγιναν από το Φλεβάρη ως τον Ιούλη του ’36 κερδήθηκαν από τους εργάτες(..)» – τσιτάροντας εδώ μια σοβιετική ιστορία του ισπ. εμφυλίου από το Maydanik. Για τον Κλαουντίν η επαναστατική κατάσταση ήταν γεγονός από την επόμενη της εκλογικής νίκης του Λαϊκού Μετώπου.

Ο Gabrielle Ranzato στη δική του, πιο πρόσφατη, ιστορία του ισπ. εμφυλίου δίνει μια διαφορετική εκτίμηση: «Αντίθετα με ό,τι οι υποστηριχτές του καθεστώτος του Φράνκο υποστήριζαν επί δεκαετίες, καμία επανάσταση – κομμουνιστική, σοσιαλιστική η φιλελεύθερη – δεν βρισκόταν σε εξέλιξη τη άνοιξη και το καλοκαίρι του 1936. Κοινωνικές συγκρούσεις και βιαιότητες σημειώνονταν κυρίως στην ύπαιθρο. Με εξαίρεση τη Μαδρίτη στις πόλεις υπήρχε ηρεμία.Στα κύρια βιομηχανικά κέντρα της Ισπανίας -χωρίς τη συμμετοχή των οποίων κάθε επαναστατική δραστηριότητα θα ήταν αδιανόητη -δεν παρατηρήθηκε καμιά ιδιαίτερα σφοδρή σύγκρουση. Η Βαρκελώνη, η βιομηχανική πρωτεύουσα, ήταν τόσο ήρεμη, ώστε την ονόμαζαν «όαση της ειρήνης».

 

ένα σύνθημα που έφτασε ως τις μέρες μας..

Δυστυχώς δεν έχω στα χέρια μου την ιστορία του Maydanik, ώστε να διασταυρώσουμε πού βρισκόταν ο κύριος όγκος των 400,000 απεργών που λέει , αν ήταν π.χ. στη θυελλώδη Μαδρίτη ή σε όλη την επικράτεια. Πάντως αν με τον όρο «ιδιαιτερα σφοδρή σύγκρουση» εννοείται κάτι σαν την εξέγερση της Αστούριας το ’34, κάτι τέτοιο δεν έγινε. Πουθενά στην Ισπανία οι εργάτες, είτε της CNT , είτε της UGT, είτε του ΚΚΙ δεν πήραν τα όπλα για να επιβάλουν ντε φάκτο μια κατάσταση «σοβιετικής εξουσίας». Ό,τι συνέβαινε δεν ήταν παρά μια «από τα κάτω» εφαρμογή του προγράμματος του Λαϊκού Μετώπου –και μάλιστα χωρίς να γίνεται κάποια προσπάθεια να χτυπηθούν αστυνομικά τμήματα, στρατόπεδα, ή να απαλλοτριωθούν τράπεζες. Η «κατάργηση του καπιταλισμού» που ισχυρίζεται ο Κλαουντίν -πέρα από το ότι ΔΕΝ γίνεται χωρίς «τσάκισμα του καπιταλιστικού κράτους» όπως λέει ένας νικηφόρος επαναστάτης, ο Λένιν – δεν έγινε πουθενά εκείνη την περίοδο. Ακόμα και οι συλλογικές επιχειρήσεις που δημιουργήθηκαν – δεν είναι μικρό πράγμα καμμιά αντίρρηση , ειδικότερα αν σκεφτεί κανείς ότι οι περισσότεροι ιδιοκτήτες εγκατέλειπαν τις βιοτεχνίες και τα εργοστάσιά τους άρον άρον και χωρίς να εισπράξουν αποζημιώσεις και τέτοια – δεν θα μπορούσαν να σημαίνουν κατάργηση του καπιταλισμού, παρά τις σημαίες που ανέμιζαν απ’έξω και παρά τα συνθήματα. Είναι απλό: μια επιχείρηση είτε θα πουλάει το προϊόν της είτε θα το μοιράζει. Αν το πουλάει, μιλάμε για καπιταλισμό. Αν το μοιράζει, θα πρέπει να εξασφαλίσει πρώτες ύλές για να ξαναμπει μπροστά η παραγωγή, καθώς επίσης , με κάποιο τρόπο, να ταϊσει τους εργάτες της. Αν όλα αυτά , με ένα μηχανισμό σχεδιασμού, της προσφέρονται μιλάμε για κομμουνισμό – και μάλιστα αναπτυγμένο κομμουνισμό, που ούτε στην ΕΣΣΔ είδανε. Αν για τις πρώτες ύλες πρέπει να πληρώσει, και για να αναπληρώσει την εργατική δύναμη πρέπει να δώσει μισθό, η παραγωγή της είναι «εμπορευματική». Καπιταλιστική. «Ατομικός» ή «συλλογικός» , ο ιδιοκτήτης μιας επιχείρησης δεν μπορεί να κάνει τίποτε άλλο απ’το να κυνηγήσει το κέρδος.

Η διαπίστωση που κάνει στη συνέχεια ο Κλαουντίν περιέχει μεγάλο μέρος της αλήθειας, αλλά είναι τελικά εντελώς λάθος: «Ανάμεσα στο Φλεβάρη και Ιούλη 1936, εδραιώθηκε στην Ισπανία μια de facto κατάσταση «τριπλής εξουσίας»: η εξουσία της νόμιμης κυβέρνησης, που ήταν στην πραγματικότητα πολύ αδύναμη. η εξουσία των εργατών, των κομμάτων τους και των συνδικάτων τους, που εκδηλώθηκε ανοιχτά με τον τρόπο που περιγράωαμε. και τελικά, η εξουσία των αντεπαναστατών που (..) δρούσε προπαντός μυστικά, στους στρατώνες, προετοιμάζοντας το στρατιωτικό πραξικόπημα».                

Το λάθος είναι ότι η εξουσία, παρέμενε αστική. Η Βουλή ήταν -είναι πάντα -ένας αστικός θεσμός.  Η σύνθεσή της είχε προκύψει με αστικές εκλογές. Οι δικαστές παρέμεναν στις θέσεις τους -εντάξει οι γνωστοί δεξιοί είχαν πάρει μετάθεση σε επαρχίες και είχαν αντικατασταθεί από «δημοκρατικούς», αλλά ο Ποινικός Κώδικας, ο Αστικός, έμεναν ως είχαν. Κυρίως, ο στρατός ήταν ο ίδιος παλιός αστικός στρατός, με στελέχη γαλουχημένα στο πνεύμα του Βασιλιά, ή του δικτάτορα ντε Ριβέρα, με την ίδια μεσαιωνική δομή, των αριστοκρατών αξιωματικών και της πλέμπας κληρωτών. Το κράτος ήταν αστικό.

Η ιδιομορφία της περίστασης ήταν ότι η αστική τάξη της Ισπανίας είχε επιλέξει να μην χρησιμοποιήσει το κράτος της. Το κράτος της, όπως αυτό εκφραζόταν με τους θεσμούς του, το Σύνταγμά του, την κυβέρνηση κλπ. Η α.τ. είχε επιλέξει την τελειωτική «λύση» του στρατιωτικού πραξικοπήματος. Στην άκρη του όπλου δεν βρισκόταν οι «πραξικοπηματίες» αλλά η ισπανική πλουτοκρατία.  Έχει δίκιο ο Κλαουντίν όταν μιλάει για «τριαδική» εξουσία κρίνοντας απ’τα φαινόμενα – μια και όντως προς τα έξω φαίνονταν ‘τρεις» πόλοι εξουσίας, ο καθένας με δικό του, σε χοντρές γραμμές, προσανατολισμό – αλλά η Ισπανία του Αθάνια ΔΕΝ ήταν η Ρωσσία του Κερένσκι. Η «τριαδική» εξουσία που βλέπει ο Κλαουντίν δεν ήταν η δυαδική εξουσία που είδε ο Λένιν το ’17. Η Ρωσσία το Φλεβάρη του ’17 είχε μια ανατραπείσα αριστοκρατία, μια αδύναμη αστική τάξη, οξυμένα κοινωνικά προβλήματα, ακόμα και επιβίωσης, κι ένα διαλυμένο κρατικό μηχανισμό. Η Ισπανία το Φλεβάρη του ’36 είχε μια αστική τάξη γερά δεμένη στις αγγλικές επενδύσεις, με ανοιχτό φλερτ με τον ιταλικό και γερμανικό φασισμό και το πιο αποφασιστικό κομμάτι του κρατικού μηχανισμού, το στρατό, συντριπτικά στο πλευρό της.  Με δεδομένο ότι η λαϊκή πλειοψηφία ήταν άοπλη, με δεδομένο ότι η «επίσημη’ αστική κυβέρνηση ήταν ανήμπορη να βάλει κάτω το -εντός των πλαισίων «αριστερό» –  πρόγραμμά της, με δεδομένη τη δυσαρέσκεια των μη εργατικών στρωμάτων -μικροαστοί σε χωριά και πόλεις -ένα ενδεχόμενο πραξικόπημα φάνταζε πολύ εύκολο να νικήσει και να τσακίσει το λαϊκό κίνημα.Αντίθετα , στη Ρωσσία του ’17 πέρασαν αρκετοί μήνες από το Φλεβάρη για να συνειδητοποιηθεί απ’την πολιτική ιδιοπφυϊα του Λένιν η πλήρης αδυναμία ανασυγκρότησης του «παλιού» κρατικού μηχανισμού, κάτω από τις «δημοκρατικές» σημαίες του Κερένσκι. Κάτι που ήταν ένα πραγματικό γεγονός.

Η «δημοκρατική κυβέρνηση» ήταν εγκαταλελειμμένη από την τάξη που ιστορικά έπρεπε να εκφράζει – και ήταν, μέχρι τη μαζική λαϊκή αντίσταση του Ιούλη του ’36 ανήμπορη να εκφράσει τους πόθους των προλετριακών μαζών που στήριξαν το πρόγραμμα του Λαϊκού Μετώπου. Από τον Ιούλη του ’36 η κυβέρνηση Azana ήταν ένα «σκιάχτρο» και το ζητούμενο, από τη στιγμή που ο λαϊκός αγώνας ήταν επαναστατικός ήταν η διαμόρφωση ενός επαναστατικού πανεθνικού κέντρου που να διευθύνει μέχρι τη νίκη την πάλη. Η ισπανική επανάσταση έπρεπε να φτιάξει το δικό της «Επαναστατικό Διευθυντήριο» τη δίκη της Συνέλευση των Σοβιέτ.